1919'daki birinci iltica dalgası

Bu kişiler henüz kitlesel olarak İstanbul'a gelmeden önce Rusya'da süren istikrarsızlığı görüşmek ve Rus halkına yardım etmek için İtilaf Devletlerince Büyükada'da bir toplantı yapılması kararlaştırılmış ve toplantı çağrısı 22 Ocak 1919'da İtilaf Güçleri Yüksek Konseyi'ne hitaben yapılmıştı. 15 Şubat 1919'da yapılması planlanan toplantıya İtalya ve Fransa gönülsüzce rıza göstermişlerdi. Fransa, bu gelişmeyi Bolşeviklerle pazarlık olarak değerlendirmekteydi. Bolşevikler, resmî olarak davet edilmediklerinden önce mütereddit davranmışlar, fakat sonunda 4 Şubat'ta konferansa katılmaya karar vermişlerdi. Beyaz Ordu (Gönüllü Ordu) liderleriyse Batı'nın kendilerine verdiği desteği keseceklerinden endişe ederek katılmadılar. Büyükada, henüz mültecilerle tanışmasa da Rusya'dan gelen misafirlere ev sahipliği yaptı. İngiliz yetkililer, Rus misafirleri ağırlamak için inceledikleri tesislerden Bahriye Kulübü ve İspilandit Palas Otelini uygun bulmuşlardı. Fakat sonuç itibarıyla, beklendiği gibi Büyükada Konferansı'ndan herhangi bir netice elde edilemedi.

Fransa, Mart ayı başlarında Güney Rusya'yı kontrolü altına aldığını düşünmekteydi ki, ortaya kısa sürede farklı bir tablo çıktı. Nitekim Fransız yetkililer meselenin ciddiyetiyle ilgili değerlendirmeler yapmak zorunda kaldılar. 24 Mart 1919'da Kırım'dan İstanbul'a gelen Fransa'nın Doğu Ordusu Kumandanı Franchet D'Esperey'e göre, Rusya'da askerî bir başarı gösterebilmek için 500 bin Fransız askerine ve bir milyar frank para harcamaya ihtiyaç vardı. Kırım'daki durumun kötüleşmesi üzerine Fransız Hükümeti, General D'Esperey'e 1 Nisan'da Odesa'yı boşaltma emri verdi. Fransız General D'Anselme, Fransız birliklerini, şehirdeki Rus burjuvazisini ve Bolşevik muhalifi bazı kişileri tahliye etmeyi başardı. Ayrıca yiyecek stokları ve savaş malzemeleri de en az zararla nakledilebilmişti. Bu tahliyede Fransız gemilerinin bazı Rusları beraberinde getirmesi dramatik bir mülteci akınının ilk başlangıcı oldu.

Nisan 1919'da İstanbul'a Rus ilticası artarak devam etti. Kırım yarımadasından gerçekleşen tahliyelere yardımcı olmak için Odesa kıyılarında bulunan ve Amiral Bristol komutasındaki "Nahma" adlı Amerikan gemisi 7 Nisan 1919'da Sivastopol'dan aldığı yüzlerce Rus mültecisiyle İstanbul'a doğru hareket etmişti. Bu tahliyede İstanbul'a gelenler sadece Ruslar değildi. Yabancı tebalı siviller de savaşın kaotik ortamından kurtulmak için İstanbul'a geldiler. Odesa'dan gelen vapurlar önce Kavak'a sevk edilerek burada karantinaya tâbi tutuluyor ve karantina müddeti dolduktan sonra Boğaz'dan içeri girebiliyorlardı. Artık İstanbul, Rusya'dan gelen mültecilerle tanışmaya başlamıştı…

Esir Şehrin Misafirleri Beyaz Ruslar, Bülent Bakar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2012