ABD Türkiye'ye ilk ambargoyu ne zaman uygulamıştı?

Türkiye tarihinde bilinen ve ses getiren ilk ambargo 1974 Kıbrıs savaşından sonra Türk Kamuoyu’nun gündemine oturmuştu…60 dolarlık uçak parçasını karaborsadan 600 dolara aldığımız günler oldu…

İşte ambargo tarihimiz:

DÜNYADA EN ÇOK AMBARGOYU ABD UYGULADI

Siyasi ve askeri maksatlı ambargo örnekleri olarak, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtından sonra ABD’nin Türkiye’ye askeri malzeme ve teçhizat satışını yasaklaması ile son İran-Irak savaşında, Suriye’nin Irak petrol boru hattını kesmesi 1991 ve 1992 yıllarında Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine Irak'a uygulanan ambargo verilebilir. İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD-İngiltere ve Fransa’nın düşmana faydalı olabilecek tarafsız ülke gemilerinin taşıdığı hamuleye el konulması da askeri ambargo uygulamaları arasında sayılabilir.

TÜRKİYE’YE NEDEN AMBARGO UYGULANMIŞTI

5 Şubat 1975 yılında başlayan ve üç yıl süren Amerika’nın silah ambargosunun nedenleri şöyle sıralanabilir:

Haşhaş ekim yasağının kaldırılması. Kıbrıs Harekâtı ve bu harekâtta Amerikan silahlarının kullanılmış olması.

ABD’nin Vietnam yenilgisi

Hükümete duyulan güvenin azalması

Watergate skandalı nedeniyle başkan Nixon‘un istifa etmiş olması.

Tüm bu nedenler Amerika’nın Türkiye’ye genişletilmiş silah ambargosu uygulamasını tetikleyen nedenler arasındaydı.

PEKİ, TÜRKİYE NE YAPTI?

Türkiye bu ambargoya karşı şu yaptırımları uygulamıştır:
13 Şubat 1975′te Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurulduğu açıklandı.
25 Temmuz 1975′te ABD’ye nota verilerek ABD Savunma İşbirliği Anlaşması (3 Temmuz 1969) yürürlükten kaldırıldı.
Türkiye’deki bütün Amerikan üs ve tesisleri Türk Silahlı Kuvvetleri’nin “kontrol ve gözetimi” altına alındı.
Amerika bu karşı yaptırımlara dayanamayarak 26 Mart 1976′da üslerle ilgili yeni bir Savunma İşbirliği Anlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. Bu anlaşmanın yürürlüğe girmesi ise ambargonun kaldırılması şartına bağlanmıştır.
Nihayet 26 Eylül 1978′de Jimmy Carter‘ın da çabalarıyla ambargo tamamen kaldırılmıştır.

AMBARGOYU İLK BAŞLATAN HANGİ ÜLKE?

Ambargo, tarihin belirli devrelerinde sıkça uygulanmıştır. Ambargoyu, devletler tek başlarına uygulayabildikleri gibi, bir araya gelerek kurdukları örgütler vasıtasıyla da uygulayabilmişlerdir. Ambargo, özellikle XVIII. yy.da İngiltere'nin çokça başvurduğu siyasî bir misilleme yoluydu. Bu yol diğer Batılı ülkeler tarafından da her fırsatta uygulama alanına konuyordu. 1807'de, ABD, milletlerarası yükümlülüklerin çiğnendiği gerekçesiyle tüm ABD limanlarını Amerikan ya da yabancı ülke gemileriyle yapılan ihraç malları taşımacılığına kapattığı gibi. Büyük Britanya'dan yapılan ithalata da kısıtlamalar koydu. Başkan Jefferson'ın çıkardığı yasa gereğince konan bu ambargoya karşılık, Napoleon da kara ve deniz ablukasını başlattı ve kimi ABD gemilerine el koydurdu. İngiltere adına benzer bir deniz ablukasını ise, Pitt daha önceden başlatmıştı. I.Dünya Savaşı sırasında İngiltere, Fransa ve tarafsız ülkelerce de ambargo koyma yoluna gidildi. 1918'de tarafsızlık politikasını benimseyen Arjantin ve Şili, Alman gemilerini alıkoydular.

VE AMBARGOLAR MODA OLDU

1940'da Norveç, İtalya'ya petrol taşımasına ilişkin bir yasaklama getirdi; İtalya da Norveç'e ambargo koydu. 1941'de İse, ABD savaşa resmen katılmadan önce, ABD karasularında yatan Alman, İtalyan, Danimarka, Fransız gemilerine el koyup kimi devletlerin ticarî aktiflerini de dondurdu. ABD, 1937'de İspanya İç Savaşı'yla ilgili olarak da bir ambargo uyguladı. Sovyet Rusya, İtalya ve Almanya bu iç savaşla doğrudan İlgilendiler, İngiltere ile Fransa da ilgisiz kalmadılar. ABD ise, İspanya İç Savaşı'na herhangi bir şekilde bulaşamamak için yeni bir tarafsızlık kanunu çıkardı; savaşan taraflara silah ve malzeme satışını yasakladı. 1970'lerin başında da ABD ile Rusya arasında anlaşmazlık baş gösterince, ABD, Rusya'ya karşı bir tahıl ambargosu uygulama yoluna gitti.

ARAP ÜLKELERİ DE AMBARGOYU ÖĞRENDİ

1974'de petrol üreten Arap ülkeleri, hem İsrail'e, hem de İsrail'e karşı siyasetini değiştirmeye zorlamak için Batılı sanayii ülkelerine petrol ambargosu uyguladı. 1974'te Kıbrıs’a girişmek zorunda kaldığı Barış Harekâtı’ndan ötürü, Amerikan Kongresi, 5 Şubat 1975'den İtibaren Türkiye'ye silah ambargosu uyguladı. NATO çerçevesi içinde gösterilen bütün askerî malzemeye ambargo koydu. Türkiye'nin yaklaşık 185 milyon dolarlık ve bedelinin büyük bir kısmı ödenmiş silah siparişleri de bu ambargonun kapsamına alındı.

MİLLETLER CEMİYETİNİN İLK AMBARGOSU

Devletlerin tek başlarına uyguladıkları ambargolar kadar, kimi örgütler vasıtasıyla konan ambargolar da az değildir. Bunlardan biri 1935'tc uygulanmıştır. 1935'te Faşist İtalya, Habeşistan'ı İşgal etti. Bu olay Doğu Akdeniz ve Orta Doğu bölgesindeki kuvvet dengesini önemli ölçüde etkiledi. Çünkü İtalya denizaşırı bir ülke olan Habeşistan’a kuvvetli bir donanma ile ele geçirmişti. Bu gücün ortaya çıkışı diğer devletleri endişelendirdi. Bunun üzerine, Milletler Cemiyeti bir kararla İtalya'ya karşı ambargo uyguladı. İtalya'ya silah, stratejik malzeme ve maddeler satma ile kredi açma yasaklandı, örgütler vasıtasıyla uygulanan ambargolardan biri de 1951'de gerçekleşti. Kore savaşı sırasında, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ambargoya başvurdu. Savaşın yapıldığı bölgelere ve savaşan taraflara silah ve stratejik malzeme gönderilmesini yasakladı. 1990 yılında da Birleşmiş Milletler, A.B.D.nin Kuveyt'i işgal etmesi sebebiyle Irak'a uyguladığı ambargonun, aldığı bir kararla diğer ülkelerce de uygulanmasını sağlamıştır.

EN UZUN AMBARGO KÜBA’YA

Ambargo, dünya tarihinde1962'den beri uygulanan ambargonun kaldırılması için BM dahi devreye girmesine rağmen ABD bir türlü KÜBA’ya uyguladığı ambargoyu kaldırmıyor. Küba'nın ve Devlet Başkanı Raul Castro'nun ilk kez yer aldığı Latin Amerika ülkelerinin "Rio Grubu" toplantısında katılımcılar, Küba'ya yönelik ABD ambargosuna son verilmesi çağrısında bulunmasına rağmen sonuç elde edilemedi. Yine Dünya Liderleri ABD Başkanı seçilen Barack Obama'nın göreve gelir gelmez 47 yıldır süren Küba ambargosunu kaldırmasını isteyerek, tek taraflı yaptırımın "kabul edilemez" olduğunu ve Washington'ın Soğuk Savaş döneminde (1962) Küba'ya karşı uygulamaya başladığı ambargoyu kınayan BM kararlarına uyması gerektiğini kaydetti. Dünya üzerinde Küba’ya ambargoyu onaylayan 3 ülke var. Amerika Birleşik Devletleri 47 senedir ambargoyu uygulayan ülke, destekçileriyse İsrail ve Pasifik’teki ada ülkesi Palau

BM’NİN AMBARGOYA KARŞI ETKİSİ YOK

BM senelerdir Washington’u kınıyor ama kararların bağlayıcılığı yok. Yine de, bu Obama iktidarındaki ilk kınama Kararı olması açısından önemli. Obama, “Küba ile ilişkileri geliştirmek istiyoruz” dese de ufak tefek adımların dışında ilerleme sağlanmadı.

ABD’nin ambargo uyguladığı diğer ülkeler OFAC(ABD Yabancı Mallar Kontrol Bürosu ) tarafından kontrol edilen ve denetlenen liste şöyledir.

Beyaz Rusya

Burma

Fildişi Sahili

Küba

Kongo Demokratik Cumhuriyeti

İran

Irak

Liberya

Kuzey Kore

Sudan

Suriye

Zimbabve

Ve Balkanlar

AMBARGOLAR NE KADAR BAŞARILI?

Yeni Şafak Yazarlarından Melihşah Utku dünyada uygulanan hele hele ABD’nin ambargosunun başarılı olamadığına dikkat çekerek görüşlerini şöyle açıkladı: “Neyse ki, dünyanın önemli bir kısmı ABD'nin hemen her vesileyle başlattığı ambargoları çoğu zaman dikkate almıyor. Bu sebeple sadece ABD'nin dolar patronajı sebebiyle empoze ettiği onlarca ambargo mevcut. Bunların en meşhuru kırk seneyi devirmiş olan Küba'ya karşı uygulananı. Bu konuda ABD, diğer müttefiklerini ikna edebilmiş değil. Gariptir, ABD'nin Batılı olmayan hemen hemen her ülkeye karşı şu ya da bu şekilde tasarladığı bir ambargo var. Afganistan'dan Burma'ya, İran'dan Suriye'ye, Vietnam'dan Pakistan'a, ABD'nin bu bonkörce dağıttığı ambargolarından nasiplenmemiş ülke o kadar az ki. “

AMBARGO UYGULANAN HİÇBİR ÜLKE YIKILMADI

Şu bir gerçek ki, bugüne kadar ambargoya uğrayan hiçbir üçüncü dünya rejimi yıkılmadığını da söyleyen Utku, “ Küba'daki rejim hâlâ ayaktadır. Irak ambargosu, Irak halkını sefalete, hastalığa ve kıtlığa sürüklerken, Saddam Hüseyin'i ancak doğrudan müdahale alaşağı edebildi. Bugün ambargolar hakkında yapılan ilmi çalışmalar, ambargoların halkı ezdiğini, ama rejimi güçlendirdiğini ortaya koymaktadır. “dedi.

Ambargo Nedir? 

Uluslararası ilişkilerde, siyasal, stratejik ya da ekonomik amaçlarla bir kısım malların, bazı ülkelerce diğerlerine ihracının, satışının ya da naklinin devlet gücü kullanarak yasaklanmasıdır. Ambargo, genelleştirilerek her türlü ihtiyaç maddesini kapsadığı zaman ablukaya dönüşür. Ambargoda, bir ülkeyi ekonomik ya da siyasi açıdan zor duruma düşürmek için o ülke ile ekonomik ilişkisi bulunan ülke ya da ülkenin buraya mal ve hizmet satımlarının engellemek üzere önlemler alması söz konusudur. Uluslar arası ilişkilerde bir yaptırım aracı olarak kullanılan ambargo, özellikle savaş durumlarında önem kazanmaktadır. Ambargonun amacına ulaşabilmesi için, hedef ülkenin gereksinme duyduğu malı alabileceği alternatif pazarlara sahip olmaması gerekir.