Peyami Safa Türk İnkılabına Bakışlar: Meşrutiyetçi İttihatçılar düşündü Cumhuriyet uyguladı

Dünya Bülteni / Tarih Dosyası

Osmanlı Devletin'in son yüzyılında cevabı en çok  aranan soru devletin ne şekilde kurtarılacağıydı. Tanzimat döneminden itibaren birçok fikir  ortaya atılmış ve  devletinin kötü gidişatına çözüm arayışları bu döneme damgasını vurmuştur. Osmanlılık fikri üzerinden ortaya çıkan anlayış kendi içinde bir çok anlayışı barındırmış daha sonraları ise bu anlayışlar başlı başına birer fikir akımı olarak ortaya çıkmıştır. İslamcılık,Batıcılık,Türkçülük şeklinde beliren bu akımlar süreç içerisinde kendilerine bir anlamda program da belirlemişlerdir.

Bu fikir akımlarından Garpçılık, Abdullah Cevdet'in önderliğinde İçthat adında bir dergi çıkararak kendi fikirlerini savunmuşlardır. Devletin varlığının devam edebilmesi için Batının herşeyiyle örnek alınmasını savunan Garpçılar İçtihat dergisinde yazdıkları yazılar ile devlet ve toplum hayatında hangi değişikliklerin yapılmasını gerektiğini ortaya koymuşlardır. Peyami Safa Türk İnkılabına Bakışlar adlı eserinde İçtihat dergisindeki yazılardan Batıcıların savundukları fikirleri şu şekilde sıralamaktadır  :

-   Bütün şehzadelere veliahdların eğitim ve öğretimlerine son derece dikkat edilecek,genç şehzadeler özellikle orduya sokularak gelişmeleri sağlanacaktır.

-   Padişah tek eşli olacak ve cariye hakkı olmayacaktır.

-   Fes kaldırılacak ve yerine yeni bir serpuş kabul edilecektir.

-    Kadınlar diledikleri şekilde giyinecekler,polisler,softalar  kadınların giyimine müdahale etmeyecekler.

-    Kadınlar ve genç kızlar erkekten kaçmayacaklar,her erkek gözü ile gördüğü, tetkik ettiği beğendiği ve seçtiği kızla evlenecektir. Görücülük adetine son verilecektir.

-    Kızlar için diğer okullardan başka tıbbiye okulu açılacaktır.

-   Birer tembellik yuvası olan bütün tekke ve zaviyeler kapatılacaktır.

-  Bütün medreseler kapatılacaktır. Sülemanıyi medresesi yerine College de France tertibinden ulum-u edebiye medresesi yapılacak, Fatih medresesi yerine Ecole Politechnique tarzında yeni bir medrese kurulacaktır.

-   Sarık sarmak ve cübbe giymek yalnız ulemayı kirama tahsis edilecek.

-   Okuyucular  üfürükçüler tenkil edilerek sıtmaya yakalananlar mutlaka sulfata içmeye mebur tutulacaktır.

-   Ahalinin Şer-i şerife mugayir bazı itikadları tashih edilecektir. Softaların cahil şeylerin söylediği " Canım,dünya fani değil mi ya ? , Aza kanaat edip cem-i mal etmeyiniz ( mal biriktirmeyiniz ) Ahirette o altınlar hep derilerinize yapışacaktır. " gibi sözlere karşı çalışmak ve para sarfetmeye alışması sağlanacaktır. Binaların üstüne asılan " Ya Hafız " levhası altına bir de bir sigorta şirketinin levhası asılacatır.

-    Bir ilim heyeti oluşturularak Osmanlıca içinde lüzümundan fazla arapça ve farsça kelimeler ayıklanacaktır.

-    Şeri mahkemeler kaldırılacak ve yeni mahkemeler kurulacaktır.

-  Mecelle ilga edilecek yeni medeni kanun oluşturulacaktır. Evlenme ve boşanma şartları tamamen değiştirilecektir. Birden fazla kadınla evlenme yasaklanacaktır.

-    Arap harfleri terk edilecek Latin harfleri kabul edilecetir.

Garpçılar devlet ve toplum hayatında bu değişiklerin yapılması halinde meşrutiyet sisteminin de katkısıyla Osmanlı devletinin sıkıntılı dönemi atlatacağına ve Batı tarzında modern güçlü bir devlet olacağına inanmaktaydılar. Garpçıların belirledikleri bu programın çok az bir kısmı Osmanlı devletinin son döneminde gerçekleşmiştir. Meşrutiyet döneminde ardından I.Dünya savaşı süresince  bu plan çerçevesinde bazı değişkilikler yapılmışsa da bu programın uygulanması Cumhuriyet döneminde olmuştur. Cumhuriyet dönemi inkılaplarına bakıldığında,Şapka Kanunu,Latin Harflerine geçiş,Kılık Kıyafetteki düzenlemeler,Medeni kanunun kabulü,Tekke Zaviye ve Türbelerin kapatılması gibi gelişmeler aslında son dönemde bir program haline getirilmiş olan Garpçılık fikrinin reform önerisidir.