Cumhuriyet Halk Fırkası'nın kuruluşu ve ilk seçim beyannamesi

 Dünya Bülteni / Tarih Dosyası

Kurtuluş savaşı sürecinde Milli Mücadeleyi yürütmek amacıyla Sivas kongresinde bir çatı örgütlenme olarak kurulan Anadolu ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, TBMM’nin açılmasının ardından mecliste Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu ( I.Grup ) olarak yerini aldı. Liderliğini Mustafa Kemal Paşanın yaptığı I.Grup Kurtuluş Savaşının başarıyla sonuçlanmasının ardından ise Halk Fırkasına dönüştü.

Halk Fırkasının kuruluşuna yönelik ilk açıklama 6 Aralık 1922de Mustafa Kemal Paşa’dan geldi: “..Milletin her sınıf halkından, hatta İslam dünyasının en uzak köşelerinden bana ebedi olarak iftihar duyacağım şekilde gösterilen teveccüh ve itimada layık olabilmek için en mütevazı bir millet ferdi sıfatiyle hayatımım sonuna kadar vatanın hayrına vakfeylemek emeliyle barıştan sonra Halkçılık esası üzerine dayanan ve Halk Fırkası adıyla siyasi bir fırka kurmak niyetindeyim.”

Kurulacak  olan  partinin  adının "halk"    olması ise  tartışmaları beraberinde getirdi. Parti  toplumun sadece bir kesimine mi dayanacaktı ?   Mustafa  Kemal  Paşa bu beyanatın ardından çıktığı yurt gezisi esnasında  halk kavramını toplumdaki tüm sınıfları kapsayacak bir anlamda kullandığını dile getirerek şüpheleri ortadan kaldırmaya çalıştı. 16  Ocak  1923   tarihinde İstanbul  gazetecilerine  verdiği  demeçte  'Halk  Fırkası'nın  tüm  halkı kucaklayan bir parti olacağını ifade ederken, Balıkesir 'de Paşa Camii'nde cemaatin sorularını yanıtlarken de Halk Fırkası'nın tüm milleti temsil edeceğini belirtecekti.

Kurulacak parti konusunda kamuoyu hazırlığının ardından meclis içi sorunların çözümü için harekete geçildi. Meclis içerisinde I.Grup’un dışında başka gruplar da vardı ve hükümette bulunan  I.Grup’a ciddi anlamda muhalefet etmekteydi. Ancak yeni dönemde Mustafa Kemal Paşa mecliste muhalefet istemiyordu. Bunun da yolu 1 Nisan1923 günü Mecliste alınan seçim kararı ile açıldı.

1 Nisan’da Meclisin yenilenmesine karar verildikten sonra  8 Nisan’da Meclisteki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu, Muallim Mektebi salonunda “Heyet-i umumiye halinde” toplandı. Bu toplantıda Mustafa Kemal Paşa da bulunmaktaydı. Bu heyetin çalışmaları sonucunda 8 Nisan tarihinde Halk Fırkasının ilk seçim beyannamesi ve 1931’e kadar da tek parti programı olan 9 Umde kabul edildi.

Halk Fırkasının nizamname hazırlığı hakkında bir haber

Seçim beyannamesi şeklinde başlayan 9 Umde aynı zamanda Halk Fırkasının yakın zamanda kurulacağını ilan ediyordu.

“Önümüzdeki devrede inşallah sulhün teessüsü müyesser olacağından, iktisadî gelişmemizi temin, her türlü teşkilâtımızı tamamlamak ve bu suretle mülk ve milleti refaha nail etmek gaye olacaktır. Yeni çalışma devresinde Meclisin ekseriyetini bu gaye etrafında toplamak ve memleketi milli hâkimiyet dairesinde siyasî teşkilâta kavuşturmak için bir Halk Fırkası teşekkül edecektir. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk grubu, Halk Fırkasına intikal edecektir.

Bunu bekleyerek grubumuz aşağıdaki umdelerle intihaba iştirake karar vermiştir:

1 — Hâkimiyet, kayıtsız, şartsız milletindir. Bu değişmez düsturumuzdur.

2 — Teşrinisani 1338 (Kasım 1922) kararıyle saltanat mülgadır. Hu­kuk hâkimiyet ve hükümrani, gayri kâbili terk ve tecezzi ve ferag (terk edilmez, parçalanmaz ve devredilmez) olmak üzere Türkiye halkının mümessili hakikisi olan Büyük Millet Meclisinin şahsiyeti mâneviyesinde mündemiçtir.

3 — Memlekette emniyet ve asayişin muhafazası en mühim vazifemizdir.

4 — Mahkemelerimizin süratle adaleti dağıtması temin edilecektir.

5 — İktisadî kalkınma temin edilecektir.

6 — Halkın askerlik müddeti azaltılacaktır.

7 — İhtiyat zabitlerinin (Yedek subaylar) istikbali temin edilecektir.

8 — Memurlar meselesinin tespit ve ikmali, halk işlerinin çabuk neticelenmesi.

9 — Harap yerlerimizin sür’atle imarı.

1923  yılı  haziranında yapılan  seçimle yeni meclisin  tamamına  yakını  Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk  üyelerinden oluştu. Seçimlerden 3 ay kadar sonra 9  Eylül 1923’te ise  “Halk Fırkası”nın kurulduğu ilan edildi ve içişleri bakanlığına resmi başvurusu yapıldı.